Księga Pamiątkowa Drużyny im. "Zawiszy Czarnego" we Wschowie

---

Zawisza Czarny z Grabowa
PATRONEM
3 Drużyny Harcerskiej - "Bawoły" Wschowa
 
Chcąc scharakteryzować postawę największego polskiego rycerza warto oddać głos wielkiemu kronikarzowi Janowi Długoszowi: "Nie tylko w tej bitwie, w której pojmany zginął, ale we wszystkich wyprawach okazywał się rycerzem dzielnym i znakomitym, słynął odwagą i wielkimi czynami, w których nikt mu nie dorównywał. Był zaś w mowie słodki i ujmujący, tak że nie tylko ludzi zacnych i szlachetnych, ale barbarzyńców nawet swoją uprzejmością zniewalał. Miał przede wszystkim ten rzadki w sobie przymiot, że jak w bitwie najśmielszy zapał, tak w radzie najumiarkowańszą okazywał rozwagę. Godzien za swe bohaterskie dzieła nie moich słabych, ale i Homera samego pochwał". Najlepiej to oddaje jeden krótki cytat z epitafium wygłoszonego przez Adama Świnkę, poetę i kanonika krakowskiego: "Wolał krew mężnie przelać, niż życie ocalić."

I jeszcze fragment listu Zygmunta Luksemburskiego napisanego po śmierci Zawiszy do wielkiego księcia Witolda: "Rycerstwo straciło w Zawiszy najzręczniejszego i najobrotniejszego towarzysza i wodza. Jak to zresztą całemu światu wiadomo, najdzielniejszym był rycerzem, najdoświadczeńszym wojownikiem i wielkim dyplomatą. Domagają się jego znakomite czyny, ażeby zmarły ojciec w swych synach ożył i w swoim potomstwie". Postać Zawiszy Czarnego szybko obrosła w legendę, i to wyjątkową legendę, bo opartą na faktach. Dla wielu pokoleń Polaków Zawisza stał się jednym z najbardziej popularnych bohaterów narodowych, przede wszystkim symbolem niewzruszonej odwagi, nadzwyczajnej słowności i lojalności. Słynne stało się powiedzenie: "Na nim ci jako na Zawiszy", co miało po prostu znaczyć: "Polegaj jak na Zawiszy".

---

HISTORIA HARCERSTWA POLSKIEGO

Z H P - Związek Harcerstwa Polskiego działający od 1918 - największa organiza-cja wychowawcza w Polsce, skupiająca dzieci, młodzież i dorosłych.

Celem ZHP - jest wychowanie wartościowych obywateli Polski przez kreowanie ich wszechstronnego rozwoju duchowego, społecznego, intelektualnego i fizycz-nego, wg harcerskich zasad (ideałów).

Służy Bogu, Polsce i bliźnim, braterstwa z innymi ludźmi, bez względu na ich rasę, narodowość i wyznanie, pracę nad sobą, czyli świadomego kształtowania swojego charakteru i osobowości.

Zasady te zawarte są w Przyrzeczeniu w Obietnicy i Prawie Zucha.

Symbolem przynależności do ZHP jest krzyż harcerski ( dla młodszych dzieci) tzw. słoneczko zuchowe.

Praca w ZHP organizowana jest w małych grupach (system zastępów) i odby-wa się w gromadach zuchowych (dzieci 7-11 lat), drużynach harcerskich (11-15 lat), starszoharcerskich (15-19 lat) oraz w kręgach instruktorskich.
Dla każdej grupy wiekowej istnieje wypracowany system metodyczny, uwzględ-niający zabawę (zuchy), gry i rywalizację (harcerze),wspólny wyczyn (harcerze starsi).

Harcerstwo nie jest tylko stowarzyszeniem, ale i ruchem społecznym, w którym równie ważne są dzieci i młodzież jak i ludzie dorośli.
W okresie między wojennym ZHP otrzymywał znaczącą pomoc państwa w działaniach wychowawczych, m. in. kolejni prezydenci RP obejmowali nad nim honorowy protektorat.

Program harcerstwa uległ wzbogaceniu, rozwijały się drużyny specjalnościowe m.in. żeglarskie. W czasie II wojny światowej ZHP działał w konspiracji pod kryptonimem "Szare Szeregi", organizując m.in. warty, sabotaż, walcząc w Powstaniu Warszawskim (1944).

Działalność harcerzy biorących udział w walce zbrojnej upamiętnia pomnik Ma-łego Powstańca na warszawskim Starym Mieście.

1945 ZHP wyszedł z podziemia i podjął pracę wychowawczą. Pomimo nacisków ówczesnych władz nie przekształcił się w organizację typu pionierskiego i w 1950 roku został rozwiązany. W jego miejsce powstała Organizacja Harcerska - Związek Młodzieży Polskiej ( ZHP tylko w szkołach podstawowych).

W 1956 na tzw. Zjeździe Łódzkim, Z H P został reaktywowany, przy dużym udziale przedwojennych instruktorów harcerskich.
Sytuacja polityczna nie pozwalała wówczas na zapisanie w statucie "służby Bo-gu," w późniejszych latach mimo nacisków politycznych, ZHP nie straciło swoje-go skautowego charakteru, przede wszystkim nie zaniechał harcerskiej metody wychowawczej. Wiele środowisk nadal stosowało tradycyjne Prawo i Przyrze-czenie. Równocześnie jednak ZHP stał się organizacją masową, w znacznej mierze kie-rowaną przez etatową kadrę wychowawczą ( w 1963 r. liczył 1 mln członków, w 1972 r. 2 mln, 1980 r. 3 mln).

Masowość ta w ostatecznym rachunku szkodliwa dla rozwoju idei harcerskiej - pozwoliła na organizowanie wielkich akcji, których celem była aktywizacja regio-nów i miejsc zaniedbanych gospodarczo i społecznie. W latach 60-ch były to akcje "Spisz" i "Frombork"- 1001, w latach 70-ch "Operacja Bieszczady 40". Na-stąpiło też znaczne wzbogacenie programu harcerskiego m.in. rozwinął się "Nie-przetarty Szlak", obejmujący drużyny harcerskie dzieci niepełnosprawnych. W latach 80-ch działa w ZHP półoficjalna opozycja (m.in. Kręgi Instruktorów Har-cerskich im. Andrzeja MAŁKOWSKIEGO tzw. KIHAM, Ruch Harcerstwa Rze-czypospolitej ), domagająca się powrotu do idei i kształtu organizacji przedwo-jennej. Inne ruchy (m.in. działający od 1981 r. Krąg Białej Podkładki) akcentowały potrze-bę daleko idących zmian, dostosowujących harcerstwo do wyznań przyszłości.

Szczególną rolę odegrała masowo podejmowana przez członków ZHP tzw. "Biała Służba" przy kolejnych wizytach papieża Jana Pawła II w Polsce, a także aktyw-nie działające Rady Harcerzy Starszych.

1989 część instruktorów odeszła z ZHP, tworząc organizacje alternatywne m.in. Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. Równocześnie ZHP, pod wpływem oddol-nych nacisków środowisk, wprowadził do statutu tradycyjne zapisy ideowe, które wycofano w marcu 1989.

Zjazd Bydgoski w grudniu 1990 przywrócono przedwojenną rotę Przyrzeczenia Harcerskiego ("służba Bogu, Polsce i bliźnim") i Prawa Harcerskiego.

1993 przywrócono do tradycji protektoratu Prezydenta RP nad ZHP.

1994 podjęto ogólnozwiązkowy program "Nasze Ojczyzny", akcentujący aktywną rolę harcerza w jego środowisku działania.

Zmiany statutowe dokonane w czerwcu 1995 r. (Zjazd Poznański), stworzyły podstawy do powrotu ZHP, jako jedynego przedstawiciela harcerstwa, do Świato-wej Organizacji Ruchu Skautowego, co nastąpiło w styczniu 1996 roku.

Organizacje harcerskie - prócz ZHP funkcjonuje w Polsce kilka małych organi-zacji harcerskich m.in. Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej, Polska Organizacja Harcerska, Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego "Zawisza", Stowarzyszenie Harcerskie.

W środowiskach polonijnych działa Związek Harcerstwa Polskiego poza Granica-mi Państwa.

---

Zarys Historyczny -Wschowa 1945-1950

Po zwycięskiej ofensywie wojsk polskich i sowieckich przeciwko wojskom hitlerowskim dnia 1 lutego 1945 roku, Wschowa po 152 latach zaborów wróciła do Polski. W między czasie były zrywy Wschowian o odzyskanie niepodległości poprzez czynne uczestnictwo w Powstaniu Wielkopolskim, ale nie przyniosło ono żadnych korzyści w uzyskaniu wolności i przywrócenia do macierzy.

Miasto to, za czasów przedrozbiorowych kwitnące jakiś czas, jako jedno z trzech w Koronie, smutny przedstawiało widok. Po ostatecznym więc rozgromieniu najeźdźcy przystąpiono do organizowania nowego życia w mieście.

Wschowa zaczęła się zapełniać napływową ludnością polską z sąsiedniej Wielkopolski oraz ludnością napływową z dawnych terenów Polski południowo- wschodniej i północnej.

Pierwszym, który "rozkręcił" nową rzeczywistość był Burmistrz miasta Ludwik OWCZARSKI z Leszna. W działaniach powyższych bardzo wspomagał go Pełnomocnik Rządu RP i Starosta Wschowski Roman JUR oraz jego zastępca Pan Geremek.
W pierwszej kolejności rozpoczęto organizację służb porządkowo-ochronnych tj. milicji, straży ogniowej, zaopatrzenia ludności w żywność oraz szkolnictwa.
Przybywało coraz więcej ludzi. Takim zagłębiem w dostarczaniu kadr dla Wschowy było miasto Leszno. Budynek szkolny przy ul. Wolsztyńskiej nr 2 we Wschowie wybudowany 1931 r. otworzył swoje podwoje dla dzieci polskich.
Wydział Oświaty przy Urzędzie Wojewódzkim Śląska Dolnego z tymczasową siedzibą w Trzebnicy koło Wrocławia, powierzył Romanowi KNASIEWICZOWI organizację szkół we Wschowie, a Feliksowi TWORZYDŁO w powiecie. Obaj oddelegowani zostali do pracy przez Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego. Rozpoczęli oni pracę w bardzo trudnych warunkach, gdyż wszystkie budynki szkolne we Wschowie tj. Publiczna Szkoła Powszechna (obecnie Szkoła Podstawowa nr 2 przy ul. Wolsztyńskiej 2), Seminarium Nauczycielskie (obecny Zespół Szkół Zawodowych przy ul. Kościuszki we Wschowie),Szkoła Zawodowa Żeńska (obecnie Gimnazjum nr 1 przy ul. Kopernika), Szkoły Rolniczej (obecnie Dom Dziecka), zamienione były w okresie wojny w niemieckie szpitale wojskowe. Po ustąpieniu Niemców przejęły je wojska sowieckie. W budynku Szkoły nr 2 przy ul. Wolsztyńskiej znajdował się magazyn zbożowy. Pierwsza szkoła organizowana była na bazie Seminarium Nauczycielskiego.

W dniu 18 lipca 1945 roku rozpoczęły się pierwsze po wojnie wakacje letnie i trwały do 3 września włącznie. Przez cały czas wakacji kierownictwo i grono nauczycielskie szkoły powiększone o Irenę HANDKÓWNĄ, Marię KNASIEWICZ, Marię KOCH, Stefana KOHANKA, Jana MATECKIEGO i Aleksandra Adamkiewicza, zwoziło sprzęt szkolny, pomoce naukowe oraz dokonano remontu klas i korytarzy.
Oprócz nauki szkolnej rozpoczynały swoją działalność różne koła zainteresowań a harcerstwo dynamicznie się rozwijało.


Historia Harcerstwa Wschowskiego 1945-1950

Głównym inspiratorem działalności harcerskiej na terenie powiatu wschowskiego była jako Namiestnik Komendy Hufca Leszczyńskiego dh Irena HANDKÓWNA, której powierzono organizację drużyn na Ziemiach Odzyskanych. Przyboczną i jednocześnie prawą ręką dh Ireny była Janina NOWODWORSKA - przedwojenna instruktor harcerstwa. Jej droga do Wschowy wiodła przez "Syberię". Przybyła do Wschowy w 1946 roku wraz z grupą 56 sierot organizując Państwowy Dom Dziecka.
To właśnie z ich inicjatywy rodziła się działalność "skautowa". Postawy moralne, które reprezentowały wpływały dynamicznie na rozwój nowego powojennego pokolenia. Nie tak dawno zakończenie drugiej wojny światowej, uzyskanie utęsknionej wolności, radości życia potęgowało do działania różne środowiska. W szkołach bardzo prężnie rozwijały się różnego rodzaju organizacje i koła zainteresowań a jedną z największych było harcerstwo. Były to drużyny międzyszkolne. Należały do nich uczniowie szkół podstawowych nr 1 i 2. Drużyny szkoliły się na biwakach i obozach w Lginiu, w lesie koło "Buczyny" oraz Osłoninie. Koszty pokrywał Inspektorat Oświaty i rodzice.

Pierwszą Harcówkę w roku 1945 zorganizowano w Szkole Podstawowej nr1 przy ul. Kościuszki we Wschowie (obecnie ZSZ). Prowadzona tam działalność drużyn harcerskich tj. 1) DH żeńskiej im. "Marii Konopnickiej " pod nadzorem Ireny HANTKÓWNEJ, do której należały m.in. Władysława BUŚKO -WAJNERT ORAZ Jadwiga MACEWICZ; 2) DH męskiej im. "Kazimierza Wielkiego", prowadzonej przez dh Czesława WIELGOSZA , w której zastępowym był Franciszek SZYMCZAK i tam też edukował się nikomu jeszcze nie znany Andrzej PIOTRKOWSKI.-późniejszy organizator drużyny harcerskiej, zwanej potocznie "BAWOŁAMI". Przy Gimnazjum we Wschowie (obecnie LO przy ul. Matejki) istniała drużyna żeńska im. "Królowej Jadwigi". Tam też w roku 1947 funkcję zastępowej pełniła dh Władysława BUŚKO, a pracę rozpoczął założyciel Drużynę "Szarych Szeregów" - Kazimierz MARCZEWSKI. Działacze harcerstwa pracowali w niełatwych latach, pełnych przeobrażeń, ideologicznych nacisków, błędów i wypaczeń.
Na początku 1948 roku zjednoczono ZMW, OMIUR, WICI, i ZMD w jedną organizację - Związek Młodzieży Polskiej, a potem podporządkowano jej ZHP, który przemianowano na Organizację Harcerską ZHP.

W Roku 1950 powstał Powiat Wschowski i została utworzona Komenda Hufca OH ZHP we Wschowie przy Komendzie Chorągwi Lubuskiej w Zielonej Górze Naczelnictwo Komend Wojewódzkich włączone zostało do odpowiednich Zarządów ZMP. W szkołach drużynowych i przybocznych zastąpiono młodzieżowymi przewodnikami ZMP. Wszyscy harcerze mieli złożyć przyrzeczenie na wierność Polsce Ludowej.
Sytuacja ta spowodowała, że wielu wybitnych przedwojennych instruktorów ZHP bojkotowało zarządzenia władz i rozwiązywało drużyny.

We Wschowie ostatnim silny akcentem a jednocześnie sprzeciwem tej decyzji wobec władz państwowych, było zorganizowanie na skraju lasu w rejonie Leśniczówki "BUCZYNA" pożegnalnego ogniska. Śpiewane tam były pieśni patriotyczne oraz prowadzone gawędy i wspomnienia z lat przedwojennych oraz walki z okupantem hitlerowskim. Nazajutrz drużyny zostały rozwiązane.

W 1954 roku w Gazecie "Głos Nauczycielski" pojawiła się pierwsza krytyczna ocena działalności Organizacji Harcerskiej ZMP. Wskazywała nieprawidłowości w pracy z młodzieżą harcerską. W konsekwencji czego doprowadzono w roku 1956 do Krajowego Zjazdu Działaczy Harcerskich.
Zjazd odbył się w Łodzi- gdzie przyjęto szereg uchwał normujących sprawy harcerstwa. Również przywrócone zostało prawo tworzenia drużyn w szkołach średnich.

---

Reaktywacja Związku Harcerstwa Polskiego po 1956 roku.

Po łódzkim Zjeździe Harcerskim w 1956 roku, Naczelnikiem ZHP został , działacz podziemnej organizacji "Szarych Szeregów" okresu wojennego (autor książki "Kamienie na szaniec") Aleksander KAMIŃSKI. W różnych środowiskach, organizacja zaczynała się odbudowywać. Były to przede wszystkim szkoły średnie, podstawowe, domy dziecka, jak też ośrodki wychowawcze.

Z początkiem 1957 roku na terenie miasta Wschowa powstały trzy prężne drużyny harcerskie. Były to między innymi 4 Drużyna Harcerska im. "Pasieka" przy Państwowym Domu Dziecka, 7 Drużyna Harcerska im. "Szarych Szeregów" przy Liceum Ogólnokształcącym oraz 3 Drużyna Harcerska im. "Zawiszy Czarnego" zwana "Bawołami".

"Bawoły" była drużyną środowiskową. Przynależały do niej, dzieci i młodzież z różnych środowisk miejskich i wiejskich. Powstała 17 maja 1957 roku, a jej organizatorem był dh Andrzej PIOTRKOWSKI. Początkowo swoją siedzibę posiadała w tzw. "Piwnicy" przy dawnej ulicy Jagiellońskiej (zmienionej później na gen. Świerczewskiego a obecnie ulicy Niepodległości). Następnie swoją bazę rozszerzyła o kolejne harcówki oraz pomieszczenia gospodarcze, w których przechowywano sprzęt akcji obozowej oraz turystycznej. Między innymi były to : Harcówki przy ulicy Niepodległości w Domu Kultury, w budynku tzw. "Holender u szewców", przy Rynku nr 17 , przy ul. Kościuszki (kiaciarnia)oraz przy Placu Grunwaldu-magazyn przy piekarni Pana Łukomskiego . Każde z tych pomieszczeń z upływem czasu było zajmowane i adoptowane na działalność harcerską. Osobnym fenomenem działalności "Bawołów", stanowiła "baza cyrkowa" zorganizowana przy ul. Niepodległości nr 27 . Tam znajdowały się zwierzęta takie jak : niedźwiedź, konie ,psy "łańcuchowe" rasowe, pojazdy konne - dyliżans, salonka i platforma do przewożenia żaglówek oraz innego sprzętu wodnego.

---

KALENDARIUM HISTORYCZNE

Opracowane na podstawie relacji prasowych, opowieści harcerzy oraz "Kroniki wydarzeń i działalności" - 3 Drużyn Harcerskiej im. "Zawiszy Czarnego" we WSCHOWIE.

---

"Przez dziurkę w płocie" ............
Przystępując do zbierania materiałów do niniejszego opracowania historii działalności 3 Drużyny Harcerskiej im. "Zawiszy Czarnego" ze Wschowy, zwanej potocznie "Bawołami" nie miałem pojęcia, dokąd mnie ono zaprowadzi. Nie byłem nawet w tamtych czasach harcerzem. Nie wiedziałem więc o "Bawołach" za wiele, jednakże zamieszkując w sąsiedztwie wschowskiej harcówki, przez dziurę w płocie widziałem imponujące poczynania skautowe, które w młodości bardzo mnie inspirowały. Były tam namioty, żaglówki, zwierzęta, gry zabawy i to wszystko czego można było sobie w latach młodzieńczych wymarzyć.
Zamierzałem napisać opowieść przygodową o harcerzach, którzy to w latach powojennych na terenie ziem odzyskanych pomagali w krzewieniu polskiego ducha i polskich głęboko patriotycznych tradycji. Miała ona stanowić jeden z epizodów historii harcerstwa , ale w miarę zapuszczania się w labirynt "bawolich" dziejów i odkrywania dotąd nie odkrytego zrozumiałem, że kroi mi się znacznie rozleglejsza opowieść niż sądziłem. Opowieść o wysiłkach kadry instruktorskiej ZHP, organizującej działalność harcerską w trudnych, niepewnych czasach przemian społeczno-politycznych, o wspólnych działaniach dzieci i młodzieży przybyłej do Wschowy z rejonów całej Polski, o dziejach harcerstwa naszego regionu.
Opowieść tę wraz z dokumentacją fotograficzną dedykuję starszym- dla przywołania wspomnień, młodszym- dla nauki oraz wszystkim harcerzom i sympatykom harcerstwa. Odczuwam szczególną satysfakcję i jednocześnie pragnę podziękować naszemu przyjacielowi dh Andrzejowi PIOTRKOWSKIEMU oraz jego "Bawołom", jak też Harcerskiej Drużynie Seniorów ze Wschowy pod przewodnictwem hm Jana SZAFERSKIEGO za umożliwienie zapoznania się z działalnością naszego środowiska harcerskiego w latach 1957-1961.
Niniejsza publikacja wydaje się właściwym zakończeniem podróży, w którą wyruszyłem blisko dwa lata temu, gdy zamierzając opisać pewną historię dowiedziałem się czym naprawdę było i jest harcerstwo.

Mam nadzieję , że każdy z czytelników znajdzie w opowieści coś dla siebie.




Skąd się wzięła nazwa "BAWOŁY" ?
3 Drużyna Harcerska im. "Zawiszy Czarnego ze Wschowy nazywano potocznie "Bawołami". Dlaczego "Bawoły"? Nikt tego nie wie. Wiadomo powszechnie, że chłopcy w wieku 12-14 lat przechodzą mutacje głosową . Śpiewanie w wieku dojrzewania było bardzo trudnym zadaniem a wiadomym było, że "Bawoły" na każdej zbiórce, spotkaniach i biwakach intonowali piosenki harcerskie . Druh Andrzej ganił swoich harcerzy mówiąc,.... że śpiewacie jak stado ryczących bawołów i być może to jest kluczem do sedna sprawy .
Inni twierdzą, że nazwa prawdo podobnie powstała od jednego z prężnie działającego zastępu. Początkowo to było takie obraźliwe. Społeczeństwo patrzyło na nas - jak wspomina dh Jan SZYMCZAK- krzywo. Że ze zwierzętami, taka pironeria trochę. Nazywano ich trudną młodzieżą. Na tę opinię wpłynęło to, że nie chodzili do szkoły a na wagary. Np. taki Rzeźniczak - był bezdomnym. Taki czarny dosyć przystojny chłopak, który do Wschowy przyjechał nie wiadomo skąd. Mieszkał w internacie szkolnym. Jak go ze szkoły wyrzucono to i tak przypętał się do "Bawołów". Spał przez całą zimę w Harcówce przy ul. Jagiellońskiej obok Domu Kultury we Wschowie. Jednak, powracając do poszukiwania źródła nazwy drużyny, najbardziej prawdopodobną wersję powstania wskazuje artykuł pt. "Ryczący Bawół i Przelotny Ptak- dobrze zasłużeni dla Gdyni" autorstwa Stefana Skrobiszewskiego, opublikowany w Dwutygodniku Instruktorów Harcerskich "Drużyna" nr 19 z dnia 15 października 1959 roku. Opisuje on bohaterskie działanie w czasie okupacji hitlerowskiej, Tajnego Hufca Harcerzy z Gdyni. Tamtejsi harcerze w ramach działalności wywiadowczej sporządzili mapę fortyfikacji (pozycji baterii artyleryjskich, zasieków, rowów przeciwczołgowych, pułapek i gniazd karabinów maszynowych) wykonanych przez wojska niemieckie. Drugą , kopię mapy harcerze musieli szybko dostarczyć do dowództwa sowieckiego. Warunkiem jednak było przejście przez linię frontu. Próbę, która się powiodła podjęło siedmiu harcerzy.
Natarcie na miasto Gdynię - przy pełnym rozpoznaniu - rozwinęło się szybko, uderzenia lotnictwa i artylerii było precyzyjnie celne.
Jednym z najmłodszych harcerzy w tamtej drużynie był "RYCZĄCY BAWÓŁ" czyli Jerzy TANAŚ. Pseudonimy w Tajnym Hufcu Harcerskim stosowano dwuczęściowe, takie jakie znamy z książek o Indianach. Być może stąd wzięła się nazwa "Bawoły". Tym bardziej, że na zbiórkach podstawowym hasłem wywoławczym było : " RYKU, RYKU, RYCZ ŻE Z NAMI STARY BYKU". Odzewem drużyny było "MUUU............". "Bawoły" ryczały a razem z nimi wył pies "Bartosz".